Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı İngiltere’ye devretmesinden sonra Kıbrıs Türkleri ile Rum halkının ilişkilerini belirleyen en önemli etken, Kıbrıs Rumlarının “Enosis”(Adayı Yunanistan’a ilhak ettirme) mücadelesi olmuştur. Çünkü Rumlar, İngiltere’nin Ege adaları gibi Kıbrıs’ı da Yunanistan’a vereceğine inanmaktaydılar. Bu nedenle Kıbrıs Türkü hem İngiliz sömürgesi hem de Yunan emelleriyle uğraşmak ve aynı zamanda kimliğini korumak zorunda kalmıştı. Ada’nın İngiliz hâkimiyeti altında bulunduğu yıllarda Kıbrıs Türkü Anavatan’dan ayrı kalmıştı. Rumlar daha 1931’de Enosis için isyan bayrağını açmışlar, toplantı yaparak yürüyüşe geçmişler, Vali konağını yakmışlardı. İngilizler bu ayaklanmayı kuvvet kullanarak bastırmış, Ada’da sıkıyönetim ilan etmişti. Bu dönemde Kıbrıslı Rumlar Enosis gayesiyle İngiliz yönetimine karşı daima başkaldırırken, Türkler İngiliz İdaresine karşı asilik yapmamış, Yunanistan ile birleşme taleplerine karşı Kıbrıs Türk Milliyetçiliği oluşmaya başlamıştı. Bunun temel nedenleri de Kıbrıs Rumlarının milliyetçiliği, Türkler ve Rumlar arasında geçmişte yaşananlar ve “Girit Sendromu” diyebiliriz. Çünkü Girit Yunanistan tarafından ilhak edildikten sonra burada yaşananlar, Girit’teki Türklerin çektikleri sıkıntılar ve Kıbrıs ile o zamanki Girit meselesi arasındaki büyük benzerlikler görülmesi ve Kıbrıslı Rumların Ada’yı Yunanistan’a ilhak ettirme çabaları Kıbrıs Türklerini mücadeleye ve birlik ve beraberlik içinde hareket etmeye sevk ediyordu.
MİTİNG ÖNCESİ
Miting öncesi Temmuz 1948’de CHP (Cumhuriyet Halk Partisi) Çorum Milletvekili Hasene Ilgaz, ve Yazar İffet Halim Oruz’un içinde yer aldığı Türkiye’de oluşturulan Öğretmenler Heyeti Kıbrıs’ı ziyaret etmiştir. Ziyaret sonrası Türkiye’ye dönen bu heyet Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından kabul edilmiştir. Heyet; Kıbrıs adası ile ilgili gözlemlerini, Kıbrıs Türklerinin Anavatana bağlılığını iletmişlerdir Kasım 1948’de ise bir Kıbrıs Türk Heyeti Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’yü ziyaret edip, ilhak faaliyetleri hakkında bilgi vermişlerdir. Böylece Kıbrıs Türklerinin bu tepkilerine Türkiye de katılıyor, Türk basını ve kamuoyu Kıbrıs meselesine ilgi duyuyordu. Tepkiler Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakı yolundaki faaliyetlerin hoş görülmediği, Adada Türklerin de yaşadığı, İngiliz yönetimi sona erecekse, Kıbrıs’ın Türkiye’ye iadesinin gerektiği yönünde ortaya konuluyordu. Miting hazırlıklarına başlandı. Tüm köylere ve kasabalara, miting günü bildirilerek o günde Rumların Enosis taleplerine karşı bir miting düzenleneceği haberleri gönderildi. Günler öncesinde Kıbrıs Türk basınında da Miting ile ilgili neşriyat yapılarak Kıbrıs Türkleri miting için organize edildi. Mitingin başarısını sağlamak için gizlice sürdürülen hazırlıklar sadece Mitingden birkaç gün önce gazetelerden yapılan çağrıyla Kıbrıs Türk halkına duyuruldu.
HÜR SÖZ GAZETESİ
Hür Söz gazetesinin 26 Kasım 1948 tarihli nüshasında neşrettiği aşağıdaki yazı bu bakımdan önemlidir:
“28 Kasım Miting Günüdür. Kıbrıs’ı seviyor ve burasını bir vatan parçası olarak tanıyorsan, iki menhus (uğursuz, talihsiz) düşünceyi İlhak ve Muhtariyeti reddetmek için, Pazar günü saat 11’de Lefkoşa’da Selimiye (Ayasofya) Meydanında yapılacak mitingde sen de bulun.O gün, bütün bir cihana Kıbrıs’taki Türk varlığının canlılığı gösterilecektir. Bizi ölü bilenler, varlık ve canlılığımız karşısında o gün hayrete düşeceklerdir. 28 Kasım Pazar gününü unutma! Lefkoşa Ayasofya (Selimiye) meydanına sabah saat 11’de sen de koş ve müşterek milli davamıza karşı olan bağlılığını ispat et.”
MİTİNG SABAHI
28 Kasım sabahı erken saatlerde Lefkoşa’nın Türk mahallelerinde âdeta bayram günlerini andıran bir kaynaşma göze çarpıyordu. Hikmet Afif Mopalar, Kıbrıs Güncesi adlı eserinde miting gününü ve Lefkoşa’yı şu şekilde tasvir etmiştir: “Köylere ve kentlere otobüs tutulması için haber salındı. Fakat ilk gelen yanıtlar şaşırtıcıydı. Köyler ve kentler kendi otobüsleri, kendi araçlarıyla geleceklerini bildiriyorlar, araç gönderilmesini istemiyorlardı. Köylünün ve kentlinin bu son durumu memnuniyet vericiydi. Herkes kendi aracıyla ve kendi parasıyla katılacaktı 28 Kasım Mitingi’ne. Sabahın erken saatlerinde başlamıştı akın. Çok kısa bir süre içerisinde dolup taşıyordu Selimiye Meydanı. Bir bayram havası estirilmişti. Yalnız caddeler ve sokaklar değil, tümüyle dükkânlar evler Türk bayrakları, Atatürk’ün büyük boy resimleriyle donatılmıştı. Görülmemiş bir gün yaşıyordu Lefkoşa. Tarih boyunca böyle bir gün yaşamadığını söylersek doğruydu Lefkoşa için. Kadınıyla, erkeğiyle, çocuğuyla, bir başkaydı Lefkoşa o gün. Bu Enosis’e karşı, Lefkoşa’da düzenlenen ilk şuurlu mitingdi ve gerçekten çok güzel bir gündü.”
ÖĞRETMENLER
Miting KATAKve Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi’nin birleşmesiyle kurulan Millî Türk Birliği tarafından düzenlenmekteydi. Ancak mitingin halka duyurulması ve köylerden katılımın sağlanmasında öğretmenlere de büyük görev düşmekteydi. Öğretmenler yalnız kendi bölgelerinde oturup kalmamışlar, semt semt bölge bölge dalaşmışlar ve halkı teşvik ederek, yapılacak mitingin anlamımı onlara anlatmış, halkın katılımında önemli bir rol oynamışlardı.
MİTİNG
Beklenen miting 28 Kasım 1948 Pazar günü saat 11’ de başladı. İlk önce KATAK Başkanı Avukat Fadıl Korkut mikrofon başına geldi. Daha sonra Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi Genel Sekreteri Dr. Fazıl Küçük, Cemaat İşleri Komisyonu azasından Faiz Kaymak, yine azalardan Mehmet Dânâ, Rauf R. Denktaş, Suphi Kenan, Dr. Nazif Denizer, Hoca Salih Efendi ve Kıbrıs Türk Çiftçiler Birliği Genel Sekreteri Kemal Deniz söz alarak heyecanlı birer konuşma yaptılar.
Bütün konuşmacılar; ilhakın da muhtariyetin de Kıbrıs Türkünün mahvına sebep olacağına dikkat çekmişlerdir. İngiliz idaresi döneminde Türkler tarafından düzenlenen bu ilk siyasi mitingde yapılan konuşmalarda, Kıbrıs’taki statükonun korunması istenmiş, İngiltere’nin Ada’dan ayrılması durumunda ise Kıbrıs’ın Türkiye’ye iade edilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Böylece Kıbrıs Türkleri daha evvel olduğu gibi bundan sonra da barış ve sükûn içerisinde yaşayabileceklerini belirtmişlerdir.
DR. KÜÇÜK- DENKTAŞ
Mitingi düzenleyen kişiler arasında yer alan Millî Parti Genel Sekreteri Dr. Fazıl Küçük; uzun süredir Kıbrıs meselesi ile ilgileniyor, Kıbrıs Türklerine önderlik yapıyordu. 28 Kasım mitingi liderlik konusunda Dr. Fazıl Küçük’ü daha da güçlendirmişti. Bir diğer önemli isim de Rauf Raif Denktaş’tır.
DENKTAŞ’IN KONUŞMASI
Denktaş bu mitingde yaptığı konuşma ile adını ilk kez Kıbrıslı Türkler arasında duyurmuştur. Genç bir avukat olan Rauf R. Denktaş yaptığı konuşmada “Şayet İngiltere Kıbrıs’ı Yunanistan’a vermeye kalkışırsa o zaman biz silahlanıp dağa çıkar ve Yunanlılarla savaşırız” deyince büyük bir alkış kopmuş ve bu sözler Kıbrıs Türkleri arasında günlerce konuşulmuştur. Rauf R. Denktaş’ın yıldızı 28 Kasım mitinginde yaptığı konuşma ile parlamıştır diyebiliriz. Rauf R. Denktaş 28 Kasım gününü hatıralarında şöyle anlatmaktadır: “Kasım 1948’de Selimiye Camiinin önündeki meydanda tertiplenen büyük anti-Enosis mitinginde ilk kez halka hitap etmiştim. İrticalen konuşmuştum. Heyecan yüklüydüm ve bu heyecanı halka iletebildiğimi hissediyordum. Yoğun alkışlar arasında kürsüden indim… Mitinge beklenenin çok üstünde bir halk kitlesi katılmıştı. O gün Dr. Fazıl Küçük’ün keyfine diyecek yoktu. Büyük bir imtihan verilmişti ve Türk Halkı bu imtihandan alnının akı ile çıkmıştı. Enosis’e hayır sesi ilk kez bu kadar güçlü bir ses olarak yükseliyordu”.