Lôkmacı barikatından girip halkın Uzun Yol dediği Ledra caddesinin öteki ucuna açılan bir ünlü meydan vardır.
Adı bir zamanlar Metaksas idi.
O meydanın ismini daha sonra değiştirip Eleftiriya yaptılar.
Metaksas Yunanistan’ın yetiştirdiği ünlü bir asker ve devlet adamı idi.
***
1914’de başlayan I. Dünya Savaşı 4 yıl sürdü. O savaşta Osmanlı devleti, Almanya, Avusturya, Macaristan İmparatorluğu ve Bulgaristan müttefik idiler. Karşılarında İngiltere, Fransa ve Rusya vardı. Savaşın neticesi malûm, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu dağıldı.
Bulgaristan daha bitmeden savaştan çekilmişti, Almanya Paris’te yapılan Versay antlaşması uyarınca galiplerin bütün taleplerine boyun eğdi, imparatorluk olmak bir yana, ülke olarak da hayli toprak kaybederek küçüldü.
Hain padişah Vahdettin ise çoktan girmişti İngiliz’in kucağına.
***
Mağlûplar arasında galiplerin işgâl eylemlerine karşı Atatürk’ün önderliğinde direnen tek varlık Türk milleti oldu. Atatürk Mondros Mütarekesi’ni de yırttı, Sevr Muahede’sini de. Ama işin bir de öncesi var.
İngiliz’in önderliğindeki emperyalist galiplerin bir plânı vardı. Ankara ve civarı dışında Türk milletine toprak bırakılmayacak, Türkiye paylaşılacaktı.
O küçük toprak parçasında ise sözde bir kukla devletçik kurulacaktı.
Sevr rezilliğinin hedefi buydu.
***
Emperyalistler bunun kolayca ve zahmetsiz sağlanacağı görüşündeydiler, onlara göre Türkiye ve Türk milleti bitmişti, adım atacak dermanı yoktu. Ne var ki İngiliz’in evdeki hesabı çarşıya uymadı, Atatürk’ün başlattığı kurtuluş savaşı İngiliz’in feleğini şaşırttı.
Demek ki Anadolu’nun işgâli lâzımdı, başka çare kalmamıştı.
İngiliz İstanbul’u işgâl etti, Fransız Güney Doğu’ya, İtalyan Antalya yöresine çullandı.
***
Batı Anadolu da Yunanistan’a peşkeş çekilecekti.
Savaştan galip çıkmakla birlikte İngiliz perişandı. İngiliz halkı daha fazla savaş istemiyordu, dolayısıyla İngiliz’in Ege’den başlayarak Batı Anadolu’yu işgâl olanağı ve işgâl gücü bulunmuyordu.
Bu gerçek ışığında İngiliz Başbakanı Yunan Başbakanı Venizelos’a şu teklifi yaptı:
– Silâh ve para benden, asker senden.
Ve Yunan ordusu 1919’un Mayıs ortasında İzmir’e çıkıverdi.
***
Bütün Yunanistan ayaktaydı, büyük Yunanistan’ı kurma hâyâli gerçek oluyordu.
İzmir’e çıkan Yunan askerleri büyük zaferler kazanmış kahramanlar gibi uğurlandı.
Bir süre sonra Kral Konstantin de İzmir’e çıktı.
İzmir’deki Başpiskopos Hristostomos ve Rum halkının tezahüratları arasında Yunan ordusuna “embros betya” (ileri çocuklar) emrini verdi.
***
Yunan askerleri İzmir’e çıkmak üzere Pire limanında gemilere bindirilirken General Metaksas müthiş bir uyarıda bulundu:
– Bu bir maceradır, felâketle sonuçlanır, oturun oturduğunuz yerde, yeni topraklara ihtiyacımız yoktur, küçük Yunanistan bize yeter.
Aynen böyle demişti Metaksas.
Dinlemediler, sonra da bu maceranın sonucunu “Küçük Asya Felâketi” olarak nitelediler.
Tarihe de böyle geçti.
Demek ki zaman zaman Yunanistan’dan da makûl ve akıllı adamlar çıkabiliyormuş.
Ya şimdi?
Nerede o günler?