AB Enerji Direktörlüğü öncülüğünde, Kıbrıs, İtalya, Yunanistan ve İsrail enerji bakanlarının da katılımı ile Doğu Akdeniz Boru Hattı Projesi’nin teknik ve ticari olarak yapılabilirliğine dair bir çalışma uluslararası kamu oyu ile paylaşıldı. AB’nin finanse ettiği bu çalışma, daha önce IGI ve POSEIDON projelerini de planlayan EDISON şirketine yaptırıldı.
EDISON şirketinin hazırladığı, Doğu Akdeniz boru hattı projesi, kendilerinin kurduğu resmi internet siteleri olan “http://www.igi-poseidon.com/” adresinden incelendiğinde: Bu çalışmaya göre, haritada sarı renk ile ifade edilen, Doğu Akdeniz Boru hattı projesi: İsrail’in Leviathan sahasından Kıbrıs’a da uğradıktan sonra, Girit adası üzerinden Yunanistan’a ulaşacaktır. Buradan mavi ile gösterilen Poseidon ile İtalya’ya yada gri ve kırmızı hatlar üzerinden de Bulgaristan piyasalarına ulaşma imkanına kavuşacaktır.
Projenin kapasitesi 16 milyar m3/yıl olarak öngörülmüştür. Bu kapsamda: Leviathan ve Afrodit sahalarından Kıbrıs’a 200 km, Kıbrıs’tan Girit’e 700 km, Girit’ten Yunanistan’a 400 km, Yunanistan içinde de 600 km’lik bir boru hattı inşası öngörülmüştür. Boru hattı kara kısmı 42”, deniz kısımları ise 24” – 32” arasında olacak şekilde dizayn edilmiştir. Bu boru hattı için de, ortalama 6 milyar dolar civarında bir yatırım maliyeti hesaplanmıştır. EDISON gibi bir firmanın böyle bir maliyeti hesaplarken, hangi kriterleri dikkate aldığı yada nasıl böyle tutarsız ve eleştiriye açık bir hesaplama yaptığı bilinmemekle birlikte, konunun algı oluşturma maksatlı siyasi yönü olma ihtimali de düşünülmektedir.
Çünkü, ilgili kısımların maliyetleri aynı bölgelerdeki boru hatları (deniz kısmı için son dönemde inşasına başlanan TAP, kara kısmı için ise TANAP gibi) ile kıyaslandığında, rakamın çok farklı çıkacağı görülmektedir. Bunun yanında böyle bir boru hattına karar verildiğinde dahi en erken 5 yıl içinde tamamlanabileceği düşünülürse, hat 2023 yılında hayata geçecektir. Bu durumda İsrail’in de o tarihe kadar yapacağı gaz satış anlaşmaları neticesinde elinde kalan arz miktarının ne olacağı belirli değildir. Ayrıca, 5 yıl sonraki demir, petrol ve inşaat giderlerinin de yeniden hesaplanması gerekmektedir. Yine de, bölgedeki benzer diğer boru hatları ile bir kıyaslama yaparak, genel bir yatırım maliyeti hesaplanırsa (Not: Boru hattının kara kısımları için çap; 42”, deniz kısımları için ise 32” alınmıştır.): Leviathan ve Afrodit sahalarından Kıbrıs’a 200 km’lik kısım için yaklaşık $3 milyar Kıbrıs’tan Girit’e 700 km’lik kısım için yaklaşık $10,5 milyar Girit’ten Yunanistan’a 400 km’lik kısım için yaklaşık $6 milyar Yunanistan içinde de 600 km’lik (kara) kısım için yaklaşık 6 milyar $’lık bir maliyet öngörülmektedir.
Yani toplamda Doğu Akdeniz Projesinin, henüz İtalya piyasasına ulaşmadan 25 milyar $ civarında bir maliyeti olacaktır. Bu maliyetin de, proje karlılık kriterleri dikkate alındığında, ortalama 260 $/1000 m3’lük bir taşıma (tarife) yükü getireceği beklenmektedir. Taşıma maliyetine bir de örneğin İtalya piyasaına ulaşma maliyeti eklendiğinde, AB iç piyasalarındaki gaz fiyatlarından yüksek olacağı düşünülürse, böyle bir projenin hayata geçme şansı kesinlikle bulunmamaktadır.
Zaten taşıma maliyetlerine, vergi, sigorta ve üretim maliyetleri de eklenirse, projenin imkansız oluşu daha da iyi anlaşılacaktır. tüm bu maliyetlerin yanı sıra İsrail’in geriye kalan gaz ihraç potansiyeli ile Kıbrıs Afrodit sahasının üretim potansiyeli toplamının da, düzenli olarak 16 milyar m3/yıl civarında olacağı hususunda şüpheler bulunmaktadır. Zaten maliyetleri biraz düşürmek için boru hattının deniz kısmı için çapın 24”-32” arasında seçilmiş olması, sevkiyatın 16 milyar m3/yıl dan daha düşük olacağı beklentisi olduğunu da göstermektedir.
Sonuç olarak, EDISON’a hazırlatılan bu proje; ilgili yetkililerin açıkladığı gibi ticari ve ekonomik olarak uygulanabilir değildir. Kıbrıs’daki Afrodit sahasının geliştirilmesi ve İsrail’in kalan gaz ihraç potansiyelinin değerlendirilmesi için ilgili sahalardaki gazın %99’dan fazla metan ihtiva edecek kadar kuru gaz oluşu da, LNG opsiyonunun maliyetlerini iyice arttırmakta.Bununla birlikte boru hatları ile ulaşılabilecek bir tek Mısır pazarı kalmaktadır. Onun da büyük bir ivmeyle artan tüketimi ile yeni keşfolunan sahalardan elde edilecek üretim profillerinin analiz edilerek, uzun dönemli gaz denkleminin kurgulanması gerekmektedir.