Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı, İkinci Cumhurbaşkanı, asker ve devlet adamı İsmet İnönü, vefatının 50’nci yılında anılıyor.

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yakın silah arkadaşı, İnönü savaşlarının komutanı Mustafa İsmet, babası Malatya’ya yerleşen Bitlisli “Kürüm” ailesinden Reşit Bey ve Bulgaristan’ın Deliorman bölgesinden Cevriye Hanım’ın çocukları olarak 24 Eylül 1884’te İzmir’de dünyaya geldi.

Sivas Askeri Rüştiyesinden mezun olduktan sonra Topçu Harbiyesine giren İsmet İnönü, 1903’te Harbiyeyi, 1906 yılında Harp Akademisini birincilikle tamamladıktan sonra “kurmay yüzbaşı” rütbesiyle Edirne’de konuşlu İkinci Ordu’ya atandı.

1907’de bir süre İttihat ve Terakki Cemiyetinde görev yapan İnönü, 31 Mart olayını bastırmak için toplanan Hareket Ordusuna Yeşilköy’de katıldı.

Ahmet İzzet Paşa komutasında Yemen’e görevlendirilen Dördüncü Kolordu kurmay heyetinde de bulunan İsmet İnönü, 1912’de binbaşılığa yükselerek Yemen Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Başkanı oldu. İlk diplomatik görevini burada üstlenip İmam Yahya ile görüşerek barışı sağlayan İsmet İnönü, Balkan Savaşı sırasında ise Çatalca’da görev yaptı.

– Atatürk’le tanışması

Birinci Dünya Savaşı’nda Başkomutanlık Karargahı’nda Harekat Şubesi Müdürlüğü yapan İsmet İnönü, 1914’te yarbay rütbesine yükseldi. Ertesi yıl albaylığa yükselerek Trakya’daki İkinci Ordu Kurmay Başkanlığına atanan İnönü, daha sonra Doğu ve Suriye cephelerinde Dördüncü, Yirminci ve Üçüncü Kolordu komutanlıklarında bulundu.

Bu dönemde İkinci Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı ve aralarında derin bir dostluk doğdu, ondan yüksek ve anlamlı bir sicil aldı. 1916’da İstanbul’da Mevhibe Hanım ile evlendi ancak hemen cepheye dönmek zorunda kaldı. Mondros Mütarekesi günlerinde İstanbul’a geri gelerek 1918’de Harbiye Nezareti Müsteşarı oldu ve Askeri Şurada görev aldı.

Bu yıllarda Mustafa Kemal Paşa ile görüşmeye devam etti.

– İstanbul hükümeti tarafından idama mahkum edildi

Albay İsmet Bey, Ocak 1920’de Ankara’ya kısa bir süre için gidip döndü. 19 Mart 1920’de Mustafa Kemal’in çağrısı üzerine gizlice tekrar Ankara’ya geçip Milli Mücadele’de önemli görevler üstlendi.

Edirne Milletvekili seçilerek çalışmalara katıldı ve Genelkurmay Başkanı olarak düzenli ordu kurmayı başardı. İnönü, İstanbul Hükümeti tarafından Haziran 1920’de idama mahkum edildi.

4 Mayıs 1921’de Batı Cephesi Komutanlığı’na atanan İsmet İnönü, Birinci ve İkinci İnönü savaşlarını kazandı. Generalliğe yükselerek “İsmet Paşa” olarak anılmaya başlandı. Sakarya ve Başkumandanlık Meydan savaşlarında etkili oldu.

Zaferin ardından Mudanya’da ateşkes görüşmelerini yürüten İnönü, 3 Ekim 1922’de Dışişleri Bakanı ve Lozan Baş Delegesi oldu, 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı imzaladı.

30 Ekim 1923’te ilk Cumhuriyet hükümetini kuran İnönü, Kasım 1924’te Başbakanlıktan ayrıldı. İnönü, daha sonra Şeyh Sait isyanı nedeniyle yeniden aynı göreve getirildi.

Soyadı kanunu çıkınca Atatürk, kendisine “İnönü” soyadını verdi.

İsmet İnönü, 15 yıl başbakanlıkta bulunduktan sonra hükümetten Eylül 1937’de ayrıldı.

– İkinci Cumhurbaşkanı İnönü

Atatürk’ün vefatının ardından 11 Kasım 1938’de Türkiye Büyük Millet Meclisinde oy birliğiyle İkinci Cumhurbaşkanı seçildi.

İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye’yi sokmamak için devletler arası politika alanında çok yönlü çalışmalarda bulunan İnönü, çok partili demokratik hayata geçişi sağladı.

CHP Genel Başkanı ve muhalefet lideri olarak 10 yıl boyunca siyaset yapan İnönü, 27 Mayıs ihtilali ve seçimler sonucunda gerçekleşen üç koalisyonda başbakanlık yaptı ve bu görevini 6 Şubat 1965’e kadar sürdürdü.

CHP’de “ortanın solu” hareketini başlatan İnönü, 8 Mayıs 1972’de ise parti içi mücadeleler sonucunda CHP’den istifa ederek senatör kimliğiyle TBMM’de görev aldı.

İsmet İnönü, 25 Aralık 1973’te Ankara’da vefat etti. Cenazesi, hükümet kararıyla Anıtkabir’e defnedildi.

– Anıtkabir’deki iki kahraman

Eski CHP Milletvekili Gülsün Bilgehan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, dedesi İsmet İnönü’yü 50’nci ölüm yıl dönümünde saygı ve minnetle andı.

Bilgehan, şunları kaydetti:

“Atatürk’ün en yakın silah ve dava arkadaşı, Kurtuluş Savaşı galip komutanı, Mudanya Ateşkesi ve Lozan Barış Antlaşması imzacısı, Cumhuriyetin ilk Başbakanı, İkinci Cumhurbaşkanı, çok partili demokrasiye geçişi sağlayan lider… 50 yıl önce, 25 Aralık 1973 günü hayatını kaybeden bu büyük devlet adamının milletin taziyeleri ile uğurlanan cenaze töreni hala katılanların hatırındadır.

Siyasi tarihte az bulunan bir şekilde İnönü de ölümünün üzerinden 50 yıl geçtiği halde gündemdeki yerini korumaktadır. Mimarlarından olduğu Lozan Barış Antlaşması ve kurucularından olduğu Cumhuriyet’in 100’üncü yıla ulaşması, onlar sonsuzluğa ulaştıktan sonra da Atatürk ve İnönü’nün ve onların izinden gidenlerin ebedi eserleri olarak yaşayacak ve onları daima hatırlatacaktır. Anıtkabir’deki iki kahramanımız rahat uyusunlar.”