Makarios’u “karizmatik ve tahrip edici” (yıkıcı) bir lider olarak niteleyen Hristos Panayotis bu eli kanlı sözde din adamı hakkında şu vurgulamaları yapmaktadır:
1) Yaptığı ciddi hatalar yüzünden Kıbrıs’ı yokuş aşağı yuvarlayan Makarios’un, ölümünün üzerinden yaklaşık 40 yıl sonra, soğukkanlılıkla değerlendirilmesi zamanı gelmiştir.
2) Kıbrıs’ı yokuş aşağı yuvarlayan çizgi haleflerinin de takip ettiği aynı çizgidir.
3) Makarios tartışmasız karizmatik bir liderdi. Kitlelere ilham vermede bu karizmayı kullanmakta çok muktedirdi.
4) Kıbrıs’ın bağımsızlığı ilân edildikten sonra adaya döndüğü 1 Mart 1959 tarihini gayet iyi hatırlıyorum. Başpiskoposluk balkonundan halka hitap ettiğinde ben de oradaydım. Bu konuşmasında şunu da söylemişti:
– Atalarımızın tarihin derinliklerinden gelen ruhunun bir büyük mesajı vardır, kazandık, Kıbrıs bugün özgür bir ülkedir.
5) Ne var ki bu festival havasını büyük siyasi hatalar dönemi izlemiştir. Makarios henüz 37 yaşındayken, hiç yorulmadan ENOSİS için çalışacağı vaadinde bulunarak, 1950 yılında ittifakla Başpiskopos seçildi. Seçilir seçilmez de hiç zaman kaybetmeden bu hedefe gitmek için Yunanistan’dan destek talebinde bulundu. Aldığı cevap olumsuzdu, çünkü Yunan hükümeti haklı olarak şartların buna elverişli olmadığına hükmetmişti. Buna rağmen Yunanistan Kıbrıs’ta self-determinasyon hakkının tanınması için bilâhare tam beş defa Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na başvurdu, ancak bu başvurular İngiltere tarafından bloke edildi.
6) Makarios’un ikinci hatası 1955 yılında zamansız olarak EOKA mücadelesini ilân etmiş olmasıdır. Bu dönemde sorunun halli için teklif edilen Harding Plânı’nı da reddetti, Radcliffe Plânı’nı da reddetti. Bu red sinsilesi İngiltere’yi Kıbrıs oyununa Türkiye’yi de dahil etmeye sevketti.
7) Makarios daha sonra 1959’da bağımsız bir devletin kuruluş temelini oluşturan Zurih ve Londra antlaşmalarını imzaladı, bilâhare bu imzayı atmak için kendisine şantaj (blackmail) yapıldığını iddia etti. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşu Kıbrıs Rumları ve çok sayıda EOKA üyesinin menfi tepkilerine yol açtı.
8) Bu tepkiler Makarios’u bir başka yanlışa itti. Makarios Cumhurbaşkanı olduğu, anayasaya sadık kalacağına yemin ettiği, anayasa Kıbrıs’ın başka bir devletle birleşemesini yasakladığı halde bu cumhuriyetin ENOSİS’e giden yolda geçici bir aşama olduğunu ilân etti. Tek taraflı eylemlerle anayasayı değiştirmeye teşebbüs etti. Anayasanın 5 ayrı Türk belediyesi oluşturulmasına ilişkin kurallarının hayata geçirilmesini reddetti. Bu hatalar Kıbrıs Türkleri arasında bir güvensizlik atmosferi yarattı.
9) Makarios kendine çok güveniyordu. Bu güven duygusu Kıbrıs’ın siyasal geleceğini etkileme açısından sahip olduğu yetenekleri kendi gözünde büyütmesine neden oldu. Bu aşırı güven onu bağlantısızlarla birlik olmaya da yöneltti. Bu arada Yunanistan’daki 1967 darbesi de Kıbrıs’ı yeni tehlikelerle karşı karşıya bırakmıştı.
10) Makarios Kıbrıs’ın siyasal ilişkilerinde son sözün daima kendisinde olmasını istiyordu, büyük bir hata olmasına rağmen 30 yıl boyunca bu tavrından hiç vazgeçmedi. Bir başka hatası da Yunanistan’ı 1967’den 1974’e kadar yöneten Yunan cuntasıyla çatışmak oldu, çünkü Makarios “Etnarh” (milli lider) olarak kendisini sadece Kıbrıs Rum’larının değil, bütün Yunan’lıların lideri olarak görüyordu.
11) Bu politikanın bir başka sonucu da Kıbrıs Türk’lerini küçük gettolara kapatmak oldu. Makarios bir Türk müdahalesinden her zaman kaçınabileceğine inanıyordu, buna Kıbrıs Rum halkını da inandırmıştı. Bunun sonucu ise bir felâket oldu.
12) Makarios politik cesaret ve uzak görüşlülükten yoksun biriydi. Kıbrıs Rumları liderleri Makarios’un hatalarını çok pahalıya ödediler.
***
Evet, bazı Rum yazarlardan yaptığım alıntılar şimdilik bu kadar. Bunları, gerekirse fasılalarla olsa da, önümüzdeki günlerde irdelemek niyetindeyim.